Grypa – epidemia lekceważenia

Niebezpieczny wirus

Przeziębienie, katar, ból gardła, grypa – słów tych używamy zamiennie, nie zdając sobie często sprawy z poważnego błędu, który prowadzi do bagatelizowania prawdziwego zagrożenia. O ile pierwsze trzy pojęcia oznaczają po prostu objawy, to właśnie grypa (influenza) jest niebezpieczną, bardzo zaraźliwą chorobą wirusową, która  potencjalnie może zabić wiele osób.

Wirusa charakteryzuje wielość kombinacji (podatność na mutacje i krzyżowanie się z innymi spokrewnionymi podtypami) oraz duża zakaźność. Przenoszony jest z człowieka chorego na zdrowego drogą kropelkową podczas kichania, kaszlu czy rozmowy. Zainfekowana osoba rozsiewa zarazki w dniu poprzedzającym wystąpienie objawów choroby i w pięć dni po zachorowaniu. Grypa może się rozprzestrzenić na pokładzie samolotu pasażerskiego podczas kilkugodzinnego lotu. Specyfiką grypy jest także zdolność do wywoływania masowych zachorowań.

Grypa nie wybiera

Choroba może dotknąć praktycznie każdą rodzinę. Jednak nie dla każdego jest tak samo groźna. Poważne zagrożenie stanowi dla osób powyżej 50 roku życia, kobiet będących w ciąży, dzieci pomiędzy 6 miesiącem a 5 rokiem życia oraz dorosłych i dzieci z chorobami przewlekłymi (np. astmą, schorzeniami układu krążenia, nerek, wątroby, hematologicznymi i metabolicznymi, np. cukrzycą). Może zaatakować każdego, i w każdym wieku. Okres wylęgania grypy jest łatwy do przeoczenia, ponieważ wynosi około 48 godzin od momentu zarażenia wirusem. Namnaża się on w komórkach nabłonka górnych dróg oddechowych: w nosie, gardle, tchawicy, oskrzelach. Zaburza naturalne mechanizmy odporności, ułatwia też rozwój bakterii, tzw. nadkażenie bakteryjne.

Atak choroby jest nagły, potrafi nadejść w ciągu kilkudziesięciu minut. Objawia się dreszczami, poczuciem zimna, gorączką powyżej 39 st. C, bólami kości, stawów, mięśni, głowy i ogólnym osłabieniem. Odczuwane jest drapanie i ból w gardle, suchy kaszel, niekiedy katar. Gardło jest zaczerwienione, ale bez ropnej wydzieliny. Przebieg zależy od zjadliwości wirusa, wieku osoby zarażonej oraz schorzeń towarzyszących. Zwykle po upływie 2-3 dni ostre objawy ustępują. Jednak utrzymywanie się ich przed ponad 5 dni może świadczyć o rozwoju powikłań. Grypa o ostrym, śmiertelnym przebiegu w ciągu kilku godzin prowadzi do krwotocznego zapalenia oskrzeli i płuc o błyskawicznym przebiegu, z dusznością, sinicą i krwiopluciem. U osób starszych i chorujących przewlekle choroba może do prowadzić do zgonu w ciągu 24 godzin od wystąpienia pierwszych objawów. Najczęstszą jednak przyczyną zgonów są powikłania grypy.

Uwaga na powikłania!

Po pewnym czasie od infekcji mogą się pojawić powikłania, często groźniejsze od samej choroby. Niektóre grupy osób są bardziej na nie narażone. Należą do nich:

• dzieci w wieku od 6 miesięcy do 4 lat;
• osoby powyżej 50 roku życia;
• dzieci i młodzież leczone przewlekle aspiryną, co może zwiększyć u nich ryzyko wystąpienia zespołu Reye’a;
• kobiety w ciąży;
• dorośli i dzieci chorzy na przewlekłe choroby układów oddechowego (np. astmę) i sercowo-naczyniowego, nerek, wątroby, układu krwiotwórczego lub choroby metaboliczne (np. cukrzycę);
• dorośli i dzieci z upośledzeniem odporności;
• dorośli i dzieci z chorobami, które mogą upośledzać czynność układu oddechowego (np. usuwanie wydzieliny z dróg oddechowych) oraz zwiększające ryzyko zachłyśnięcia.

Do najczęstszych powikłań należą:

• nadkażenia bakteryjne prowadzące, np. do zapalenia oskrzeli, płuc, zatok, ucha;
• zaostrzenie chorób przewlekłych, między innymi nasilenie objawów choroby wieńcowej, niewydolności krążenia, astmy, rozregulowanie cukrzycy, pogorszenie wydolności nerek;
• zapalenie mięśnia sercowego lub opon mózgowych i mózgu;
• powikłania ciąży, np. ryzyko poronienia.

Szczepienia, czyli łatwiej zapobiegać niż leczyć

Leczenie grypy jest trudne. Reklamowane preparaty dostępne bez recepty, których nazwa sugeruje, że leczą grypę, w rzeczywistości wprowadzają w błąd. Ich działanie polega jedynie na łagodzeniu objawów. Samo leczenie polega na stosowaniu terapii objawowej: przeciwgorączkowej, przeciwbólowej i przeciwzapalnej, piciu płynów oraz leżeniu w łóżku. Mimo że postępy w farmakologii dają nadzieję na pojawienie się leków ograniczających namnażanie się wirusów, to wciąż najskuteczniejszą i najtańszą ochroną przed infekcjami grypowymi są szczepienia.

Dlaczego tak niewiele osób się szczepi przeciw grypie?

Głównie wynika to z niskiej świadomości prozdrowotnej oraz z obaw, dotyczących działań niepożądanych (np. „szczepionka zarazi mnie grypą”) lub niewiary w skuteczność szczepień („koleżanka się szczepiła, a i tak zachorowała”). Postawy te wynikają z niewiedzy. Szczepionki zawierają jedynie martwe elementy wirusa, wystarczające do pobudzenia układu immunologicznego,  które jednak nie mogą wywołać choroby. Corocznie WHO wraz z Centrum Zwalczania i Zapobiegania Chorobom (CDC) ustala skład obowiązującej szczepionki, która ma zabezpieczyć przed szczepami wirusa grypy w nadchodzącym sezonie jesienno-zimowym. Danych dostarcza 122 ośrodków badawczych z 94 krajów.

Nieustanny monitoring mutacji wirusa sprawia, że skuteczność szczepień przeciw grypie jest bardzo wysoka. Znacznie zmniejszają one prawdopodobieństwo wystąpienia silnych objawów choroby lub przynajmniej łagodzą jej przebieg i zapobiegają groźnym powikłaniom. Żadna szczepionka przeciw jakiejkolwiek chorobie nie chroni w 100%  przed zachorowaniem. Niemniej w grupie osób zdrowych poniżej 65 roku życia skuteczność szczepionek przeciw grypie szacuje się na 70-90%.

Kto i kiedy powinien się szczepić?

Szczepionka przeciw grypie zapewnia odporność, którą można potwierdzić obecnością przeciwciał w surowicy krwi wykrywanych metodami serologicznymi. Ochrona immunologiczna po szczepieniu utrzymuje się około roku. W Polsce szczyt zachorowań na grypę ma miejsce między styczniem i marcem. Optymalnym terminem do prowadzenia szczepień jest więc okres od września do grudnia. Również szczepienie podczas epidemii może zmniejszyć ryzyko zachorowania. Szczepienie przeciw grypie leży w interesie rodzin, pracowników i pracodawców. Dla tych ostatnich może przynieść wymierne korzyści finansowe. Uważa się, że grypa odpowiada za 10-12%  zwolnień chorobowych na całym świecie. Zdrowotne i ekonomiczne korzyści są także ważne dla pacjenta i jego rodziny. Wielopłaszczyznowe efekty odnoszą całe społeczeństwa.

Przeciwwskazania do szczepienia przeciw grypie

• ostre choroby gorączkowe;
• pierwszy trymestr ciąży;
• okres zaostrzenia choroby przewlekłej;
• uczulenie na substancje zawarte w szczepionce, np. na białko jaja kurzego;
• zespół Guillain-Barre (schorzenie neurologiczne);
• wiek poniżej 6 miesiąca życia.

Artykuł przygotowany na podstawie materiałów
Stowarzyszenia „Dziennikarze dla Zdrowia”